Europejska polityka obronna: model westfalski czy postwestfalski?

Wstęp

"Pokój światowy nie może być zabezpieczony bez twórczych wysiłków współmiernych do grożących mu niebezpieczeństw.[1]

W następstwie II wojny światowej proces integracji europejskiej stanowił istotny punkt zwrotny zarówno w historii Europejczyków, jak i w koncepcji bezpieczeństwa. Wspólne nieszczęście i trudy, a także wspólne poczucie odpowiedzialności za wojnę, która fizycznie i psychicznie spustoszyła kontynent, uruchomiły nagle katartyczny proces pacyfikacji.[2] Wojna, tradycyjne narzędzie polityki narodowej, była już nie do przyjęcia. Poprzez wspólny proces sekurytyzacji, wojna i nacjonalizm stały się nowymi egzystencjalnymi zagrożeniami dla przetrwania cywilizacji europejskiej.
W istocie "w swoich najwcześniejszych przejawach projekt europejski był wyraźnie projektem bezpieczeństwa".[3] Projekt budowania pokoju poprzez zastąpienie polityki siły współpracą międzynarodową i zarządzaniem. Deklaracja Schumana (1950) i Traktat Paryski (1952) wprowadziły postwestfalskie narracje i praktyki, które doprowadziły do zakończenia transgranicznego konfliktu między Francją a Niemcami, demontażu systemu suwerennych państw narodowych i rozwoju nowej tożsamości europejskiej.
Ponadto proces integracji pozwolił rozwiązać napięcia między państwami europejskimi i stworzyć wspólnotę bezpieczeństwa, czyli obszar, w którym "konflikty są rozwiązywane środkami pokojowymi".[4] Chociaż projekt europejski stanowił pierwszy krok w kierunku nowego porządku postwestfalskiego i pokazał realistom, że reżimy rozwiązują anarchię systemową, w rzeczywistości Wspólnota Europejska, a później Unia, z trudem zaznaczała swoją obecność i działała jako aktor bezpieczeństwa. W niniejszym artykule zostaną ukazane i przeanalizowane przyczyny zahamowania Europy na arenie bezpieczeństwa. Będzie w nim mowa o tym, że europejskie Ja, czyli postwestfalska tożsamość UE, jest zagrożona przez trzy westfalskie siły, czyli państwa członkowskie, Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) oraz tradycyjne zagrożenia.
Siły te tworzą środowisko wrogie rozwojowi projektu postwestfalskiego, sprawiają, że UE jest ontologicznie niepewna i utrudniają jej próby działania jako podmiot bezpieczeństwa.

Po pierwsze, w artykule zostanie wyjaśniona różnica między porządkiem westfalskim a postwestfalskim poprzez rekonstrukcję ewolucji systemu europejskiego. W drugim akapicie przeanalizowany zostanie historyczny rozwój europejskiego wymiaru zagranicznego, pokazując, dlaczego idea europejska była od początku samodzielną wielką strategią bezpieczeństwa.

Na koniec przedstawi dwa podstawowe założenia teoretyczne niezbędne do zrozumienia kierunku tej analizy. Kolejne trzy akapity przedstawiają główny argument, skupiając się odpowiednio na westfalskim charakterze państw, NATO i tradycyjnych zagrożeniach. Wreszcie, próbując zastosować metodę wspólnotową Jeana Monneta, artykuł będzie spekulował na temat potencjalnych sposobów, w jakie UE mogłaby wzmocnić swoją rolę jako podmiotu bezpieczeństwa, jednocześnie odnawiając i zachowując impuls postwestfalski.

Od "świata Hobbesa" do kantowskiego pokoju

W 1648 roku Traktat Westfalski dał początek systemowi opartemu na państwie narodowym, w którym "państwo, a nie cesarstwo, dynastia czy wyznanie religijne, zostało potwierdzone jako konstytutywny element porządku europejskiego"[5]. Państwo westfalskie zostało powszechnie zdefiniowane w literaturze naukowej jako suwerenne państwo narodowe posiadające monopol siły nad uznanym terytorium. Dzięki ugodzie westfalskiej państwa zgodziły się uznać prawomocność i niepodległość innych i stały się obywatelami międzynarodowymi odpowiedzialnymi za swoją politykę, religię i kulturę[6].6 Trzy lata spędzone na kontemplacji nowego systemu europejskiego doprowadziły Thomasa Hobbesa do opublikowania Lewiatana w 1651 roku. Według prekursora realistycznej tradycji stosunków międzynarodowych, wraz z powstaniem państwa westfalskiego istoty ludzkie definitywnie opuściły "stan natury", charakteryzujący się wiecznym stanem "wojny wszystkich ze wszystkimi", by stać się obywatelami Lewiatana.

Choć monopol siły pozwolił Lewiatanowi przezwyciężyć strach przed gwałtowną śmiercią i wojną w granicach państw, zasadą rządzącą na arenie międzynarodowej pozostała anarchia. Brak ponadnarodowej siły posiadającej monopol na władzę międzynarodową sprawiał, że wojna była nie tylko nieunikniona, ale i konieczna dla zachowania suwerenności państw. Rzeczywiście, według Henry'ego Kissingera "pokój westfalski, w swojej początkowej praktyce, realizował świat hobbesowski"[7].
Na początku XVIII wieku Jean-Jacques Rousseau przedstawił ideę, że państwa europejskie mogą przezwyciężyć anarchię, tworząc zjednoczoną, republikańską Europę. Idea ta została później podjęta i rozwinięta przez Immanuela Kanta w Towards Perpetual Peace. W swoim pamflecie filozoficznym Kant opowiedział się za utworzeniem europejskiej federacji państw republikańskich jako wyniku procesu stopniowej pacyfikacji[8]. Federację wolnych państw i zniesienie stałych armii uważał za kroki konieczne do zapewnienia zakończenia wszelkich działań wojennych. Oświeceniowy filozof przewidywał rozwój pierwszego systemu postwestfalskiego, rządzącego się kosmopolitycznym prawem i napędzanego duchem handlu[9].
Idea wiecznego pokoju pozostała zamknięta na kolejne stulecie, walcząc o przetrwanie oskarżeń o utopijność. Jednak po zakończeniu I wojny światowej obawa, że "kontynent zostanie rozdarty przez nacjonalistyczne waśnie" skłoniła wielu intelektualistów i polityków do ponownej oceny "idei europejskiej".[10]. W tym kontekście Aristide Briand we Francji, Richard Coudenhove-Kalergi w Austrii i Lord Lothian w Wielkiej Brytanii przekształcili idee Kanta w projekt polityczny, tworząc podstawy europejskiego ruchu federalistycznego.
Podczas gdy z jednej strony druga wojna światowa utrudniła i opóźniła postępy projektu europejskiego, z drugiej strony wzmocniła ruch federalistyczny i sprawiła, że państwa europejskie musiały uciec od porządku "skoncentrowanego na państwie, zorientowanego na suwerenność i ograniczonego terytorialnie" i zaprojektować nowy, postwestfalski system europejski.[11].

Altiero Spinelli, jeden z czołowych teoretyków federalizmu europejskiego, postrzegał suwerenne państwo narodowe jako największe zagrożenie dla europejskiego pokoju i bezpieczeństwa. Państwa narodowe mają naturalną skłonność do poszerzania swoich granic w celu legitymizacji swojej władzy i wzmocnienia pozycji na scenie międzynarodowej. Ponieważ państwo może osiągnąć ten cel tylko poprzez zaangażowanie się w wojnę przeciwko innym krajom, samo istnienie państwa narodowego jest źródłem niestabilności[12]. To właśnie chęć uczynienia wojny między Francją a Niemcami "nie tylko nie do pomyślenia, ale i materialnie niemożliwą" skłoniła Jeana Monneta do stworzenia pierwszej Wspólnoty Europejskiej. Traktat paryski, który dał początek Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali w 1952 roku, stanowił pierwszy etap procesu integracji europejskiej i demontażu systemu westfalskiego. Sześć założycielskich krajów europejskich dobrowolnie zdecydowało się na ograniczenie swojej suwerenności i przekazanie części władzy nowej ponadnarodowej Wysokiej Władzy.[13]. Zastępują wojnę instrumentami soft power, a anarchię neutralizują wielopoziomowymi rządami.

Historyczny rozwój europejskiego wymiaru zagranicznego

Przed Maastricht

Zdaniem kilku uczonych, traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EDC) można uznać za pierwszą konkretną próbę rozwoju europejskiego wymiaru zagranicznego. Ten artykuł nie zgadza się z tym argumentem i przyjmuje inną perspektywę. Ponadnarodowe połączenie francusko-niemieckiej produkcji węgla i stali wraz z utworzeniem EWWiS było czymś więcej niż tylko porozumieniem gospodarczym. Stanowiła ona szansę na uniknięcie powtórzenia błędów przeszłości i zbudowanie nowej przyszłości. Kiedy Jean Monnet po raz pierwszy wyobraził sobie plan Schumana, napisał w osobistej notatce, że zanim rządy europejskie będą mogły w ogóle mówić o powojennej odbudowie i przyszłości Europy, muszą zająć się problemem wojny[14].

Wybuch wojny totalnej, zaledwie dwadzieścia lat po rzezi I wojny światowej, pokazał ostatecznie, że tradycyjny traktat pokojowy nie wystarczy do zachowania pokoju. Poszukiwanie alternatywnego rozwiązania doprowadziło Jeana Monneta do uczynienia niemożliwego możliwym, do znalezienia instrumentu, który mógłby rozwiązać napięcie międzynarodowe bez angażowania się w nową wojnę. EWWiS była tym rozwiązaniem. Instrument miał charakter ekonomiczny, ale interesy i oczekiwania leżące u podstaw jego realizacji były polityczne i strategiczne.
Na unię polityczną było jeszcze za wcześnie, ale nadszedł czas, aby rozpocząć stopniowy proces integracji oparty na zaufaniu, solidarności i silnych współzależnościach.
We wszystkich krajach europejskich strach przed nową wojną był silniejszy niż anarchia.
Uruchomiła ona siły dośrodkowe, które umożliwiły współpracę i pokojowy dialog między rywalizującymi mocarstwami. Ponadto proces dekolonizacji i powstanie dwóch supermocarstw sprawiły, że europejskie państwa narodowe znalazły się w bardzo trudnej sytuacji na scenie międzynarodowej. Można zatem twierdzić, że EWWiS tworzyła europejski wymiar zagraniczny na dwa równoległe sposoby. Po pierwsze, materialnie uniemożliwiła wojnę w Europie Zachodniej, neutralizując wszelkie tradycyjne zagrożenie od wewnątrz. Na przykład, ponieważ potencjalne zagrożenie mogło przyjść tylko spoza europejskiej wspólnoty bezpieczeństwa, a bezpieczeństwo jednego członka zaczęło zależeć od bezpieczeństwa pozostałych, bardziej właściwe stało się mówienie o europejskim, a nie narodowym bezpieczeństwie i obronie. Po drugie, EWWiS pozwoliła mocarstwom europejskim wzmocnić się wzajemnie, prezentując się na arenie międzynarodowej jako zjednoczone. Równolegle do negocjacji prowadzących do Traktatu Paryskiego, sześć państw założycielskich dyskutowało nad utworzeniem zintegrowanej armii europejskiej jako rozwiązania umożliwiającego kontrolowane dozbrojenie Niemiec Zachodnich i wzmocnienie Paktu Atlantyckiego. Propozycja pojawiła się wraz z planem Plevena, przedstawionym w 1950 roku przez premiera Francji. Po zaledwie dwóch latach negocjacji traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Obronną podpisały Francja, Niemcy Zachodnie, Włochy i kraje Beneluksu. Z punktu widzenia Niemiec proces integracji miał na celu wchłonięcie suwerenności państwowej w sektorze obronnym, a dla Włochów był szansą na utworzenie ponadnarodowej wspólnoty politycznej.

Jednak pod koniec 1954 roku Zgromadzenie Francuskie odmówiło ratyfikacji traktatu, kładąc tym samym kres tworzeniu unii politycznej i wzmacnianiu wymiaru zagranicznego i obronnego.
Z popiołów EDC narodziła się Unia Zachodnioeuropejska (UZE) jako alternatywne, mniej ambitne rozwiązanie umożliwiające dozbrojenie Niemiec Zachodnich w wielostronnych ramach europejskich. Daleki od twierdzenia, że próba stworzenia EDC nie była ważnym krokiem, jej niepowodzenie i rezultaty, które po niej nastąpiły, można postrzegać bardziej jako spin-off niż spillover procesu integracji. Jeśli z jednej strony EWWiS zasiała ziarno dla rozwoju europejskiego wymiaru zagranicznego, to z drugiej strony porażka ESK uwypukliła niezdolność wewnętrznej szóstki do wyjścia poza Westfalię.

Napięcie między Westfalią a postwestfalią widać także w zderzeniu stanowisk międzyrządowych i ponadnarodowych, co doprowadziło do niepowodzenia drugiej próby rozwinięcia współpracy politycznej i wzmocnienia wspólnego bezpieczeństwa państw członkowskich[15].

Plany Foucheta przedstawione na początku lat 60. odzwierciedlały dążenie generała Charlesa de Gaulle'a do stworzenia "Europy narodów". Prezydent Francji wysunął projekt międzyrządowej unii politycznej, w której państwa narodowe zachowywały pełną suwerenność, a swoje decyzje przyjmowały jednomyślnie. Według Morawczuka filozofia generała "opiera się na trzech podstawowych ideach: nacjonalizmie, niepodległości i sile militarnej".[16].
W rzeczywistości dla de Gaulle'a "jedyną możliwą Europą (...) jest Europa państw".[17]. Państwo narodowe zdolne do "liczenia się w sprawach światowych i posiadające środki do obrony w bezlitosnej walce między narodami".[18]. Plany Foucheta stanowiły niebezpieczną próbę wymazania konkretnych osiągnięć sui generis, które umożliwiły Europie Zachodniej wieczysty pokój i powrót do świata geopolityki i realizmu, gdzie wojna była nieunikniona. Aby uniknąć nacjonalistycznej pułapki, pięciu partnerów Francji odrzuciło oba plany i przedstawiło alternatywny traktat.

Unia, której chcą Niemcy Zachodnie, Włochy i kraje Beneluksu, przypomina federację europejską obiecaną przez Monneta i Schumana. Postulowali m.in. silne instytucje ponadnarodowe, wspólną politykę zagraniczną i obronną "w ramach Sojuszu Atlantyckiego" oraz "stopniowe wprowadzanie zasady głosowania większością głosów w decyzjach Rady".[19].
Po długich negocjacjach i kilku próbach kompromisu de Gaulle odrzucił propozycję swoich partnerów, potępiając porażkę Europy politycznej[20]. Później, w swoich wspomnieniach, Monnet pyta:

"Dlaczego Francja próbowała przywrócić w ramy międzyrządowe to, co już stało się wspólnotowe?

Dla ojca EWWiS postmodernistyczny projekt integracji europejskiej nie polegał na tworzeniu "koalicji między państwami, ale unii między narodami".[21].

Od WPZiB do WPBiO

Od czasu utworzenia EWWiS, NATO zachowało główną odpowiedzialność za obronę Europy Zachodniej. Fiasko planów Foucheta w 1963 r. wyciszyło debatę na temat europejskiego bezpieczeństwa i obrony, a przez następne trzydzieści lat proces integracji ograniczał się do obszarów politycznych na niskim szczeblu. Należy jednak podkreślić, że w tych latach Europejska Wspólnota Gospodarcza rozwijała swój wymiar zagraniczny, wywierając swój wpływ na arenie międzynarodowej i działając jako siła cywilna, normatywna i strukturalna.
Wspólnota Europejska stała się jednym z głównych graczy gospodarczych świata, zdolnym do pokojowej ekspansji bez prowokowania wojny i wpływania na działania innych podmiotów międzynarodowych. Jednak dopiero wraz z zakończeniem zimnej wojny państwa członkowskie ożywiły debatę na temat bezpieczeństwa i obrony.

Traktat z Maastricht, podpisany 7 lutego 1992 r., dał początek Unii i ustanowił, w jej drugim filarze, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB). Jednak, daleka od początkowych oczekiwań, polityka ta "nie była tak wspólna", ponieważ w Traktacie nie ma mowy o wspólnych instrumentach, podmiotach i budżecie[22]. Jest to raczej polityka międzyrządowa, która "nie narusza istniejących podstaw prawnych, obowiązków i uprawnień każdego państwa członkowskiego w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki zagranicznej".[23]. Ponadto jedyne prawnie wiążące instrumenty, czyli decyzje podejmowane przez Radę Europejską określające działania (art. 28 TUE) oraz stanowiska
(art. 29 TUE), są ograniczone do wyjątkowych przypadków i nie podlegają kontroli sądowej Trybunału Sprawiedliwości. Te same uwagi można odnieść do wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO), formalnie sformalizowanej przez Traktat z Lizbony w 2007 r. Zgodnie z francusko-brytyjską deklaracją z Saint-Malo (1998), konieczne było rozwinięcie przez Unię Europejską "autonomicznej zdolności do działania, wspartej wiarygodnymi siłami wojskowymi, środkami umożliwiającymi podjęcie decyzji o ich użyciu i wolą ich użycia, w celu reagowania na kryzysy międzynarodowe"[24].
Choć Stephan Keukeleire i Tom Delreux mają rację, gdy mówią, że WPBiO daleka jest od bycia "wspólną" i od "obrony", polityka ta wprowadziła dwie ważne klauzule, które znacznie wzmocniły europejski wymiar bezpieczeństwa. Pierwszym z nich jest klauzula wzajemnej obrony (art. 42.7 TUE), która stanowi, że :

"W przypadku zbrojnej napaści na swoje terytorium pozostałe państwa członkowskie mają obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia wszelkimi środkami, jakie są w ich mocy.

Drugim jest klauzula solidarności (art. 222 TFUE), zgodnie z którą :

"Unia i jej Państwa Członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności, jeżeli Państwo Członkowskie jest przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka[25].

Od 2003 roku, kiedy UE rozpoczęła swoje pierwsze misje w Bośni i Hercegowinie, pod europejską flagą przeprowadzono prawie 40 operacji. Zakwestionowano jednak zarówno skuteczność, jak i wartość dodaną operacji wojskowych i cywilnych w ramach WPBiO.
Kilku badaczy wskazuje na trudności, z jakimi boryka się UE w zakresie wzmocnienia swojej strategicznej autonomii, podczas gdy inni podkreślają jej ograniczone zdolności operacyjne.
Pomimo niespójności traktatów i wątpliwego sukcesu polityki, UE wysyła i przyjmuje dziś przedstawicieli dyplomatycznych, zawiera umowy międzynarodowe, jest głównym międzynarodowym dawcą współpracy rozwojowej i ma stabilizujący wpływ na szczeblu międzynarodowym. Ponadto, zdaniem Sperlinga, dwie strategie bezpieczeństwa pomogły zdefiniować "wielką strategię bezpieczeństwa dla postwestfalskiego ładu".
Strategia bezpieczeństwa zewnętrznego (ESB), zainicjowana przez Javiera Solanę w grudniu 2003 r., wprowadziła zasady skutecznego multilateralizmu i prewencyjnego zaangażowania[26]. Drugi to Globalna Strategia UE (EUGS) Federicy Mogherini z 2016 r., która podkreśla znaczenie
 "przyjęcie zbiorowej odpowiedzialności" za rolę Europy w świecie i uznanie zasady niepodzielności bezpieczeństwa[27]. W kolejnych punktach artykuł stara się zrozumieć, czy i w jakim stopniu WPZiB i WPBiO odzwierciedlają postwestfalską naturę Europy i dlaczego UE ma trudności z działaniem jako podmiot bezpieczeństwa.

Dwa podstawowe założenia

Aby zrozumieć poniższą analizę, należy przyjąć dwa podstawowe założenia. Po pierwsze, szersze rozumienie koncepcji bezpieczeństwa, zaproponowane przez Buzana w People, State and Fear, które uwzględnia, oprócz aspektów militarnych, środowiskowe, ekonomiczne, społeczne i polityczne aspekty bezpieczeństwa[28]. Po drugie, uznanie faktu sui generis charakteru UE i istnienia europejskiego wymiaru zagranicznego niezależnego od państw członkowskich.

Poza bezpieczeństwem militarnym

Rozwój dziedziny security studies, który nastąpił w 1983 roku wraz z publikacją książki Barry'ego Buzana, jest kluczem do zrozumienia specyfiki europejskiej polityki zagranicznej. Od początku lat 50. XX wieku pojęcie bezpieczeństwa wiązało się przede wszystkim z tym, co studenci nazywali czterema S: państwem, strategią, nauką i status quo.
Państwa były zarówno agentami, jak i obiektami referencyjnymi bezpieczeństwa; użycie siły militarnej było jedynym instrumentem przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom; kwantyfikowalne zmienne i teorie naukowe mogły do pewnego stopnia zracjonalizować mgłę wojny; a ponieważ rewolucyjna zmiana mogła oznaczać utratę władzy, "telosem" było zawsze zachowanie status quo. W "People, State and Fear" Buzan zakwestionował zasadność czterech S. Twierdził, że militarny czy strategiczny aspekt wojny nie jest wystarczający. Przekonywał, że wymiar militarny czy strategiczny jest tylko jednym z pięciu sektorów wchodzących w skład wielkiego kontenera studiów nad bezpieczeństwem. Zidentyfikował nowe obiekty odniesienia, w tym istoty ludzkie, środowisko, społeczeństwo i gospodarkę, oraz nowe czynniki bezpieczeństwa, takie jak organizacje międzynarodowe i organizacje pozarządowe. Jego prace zapoczątkowały poszerzenie pojęcia bezpieczeństwa. Powstała znacznie bardziej złożona koncepcja, łącząca wymiar militarny, gospodarczy, polityczny, społeczny i środowiskowy oraz zdolna do uchwycenia złożoności zglobalizowanego świata. Bez tej koncepcji nie sposób uznać Wspólnoty Europejskiej za samodzielny podmiot bezpieczeństwa. W istocie, od samego początku Wspólnota zajmowała się kwestiami bezpieczeństwa społecznego, gospodarczego, politycznego i środowiskowego, nie ingerując nigdy w krajowy wymiar wojskowy. W szczególności, ze społecznego punktu widzenia, Wspólnota Europejska, a później Unia, stopniowo budowała zaufanie i solidarność, zapewniła wspólne zasady ochrony praw do zabezpieczenia społecznego i uruchomiła strategie promujące odporność społeczną. Wysoki poziom integracji w wymiarze gospodarczym umożliwił Wspólnocie Europejskiej kierowanie powojenną odbudową i ożywieniem gospodarczym państw członkowskich. Ponadto Wspólnota posiada wyłączne kompetencje w zakresie polityki handlowej, co czyni ją w pełni odpowiedzialną za bezpieczeństwo handlowe jej członków. Wspólnota gwarantuje bezpieczeństwo polityczne, wymagając prawowitych instytucji demokratycznych jako niezbędnego warunku przynależności do rodziny europejskiej. Zarówno raport Willego Birkelbacha, przyjęty przez Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne w 1962 r., jak i kryteria kopenhaskie (1993) potępiają niestabilność polityczną, korupcję i nieliberalne reżimy, które mogłyby zagrozić demokratycznemu pokojowi i stabilności Wspólnoty.[29][30]. Wreszcie, od czasu pierwszego programu działań w zakresie ochrony środowiska w 1973 r., Wspólnota stopniowo wzmacniała swoje zaangażowanie w redukcję emisji i ochronę środowiska, stając się tym samym liderem w globalnej walce ze zmianami klimatycznymi.[31].
Ponieważ sektor wojskowy nigdy nie został w pełni zintegrowany i włączony do europejskiego wymiaru bezpieczeństwa i spraw zagranicznych i pozostał w kompetencji władz krajowych, wielu naukowców i decydentów nie uznaje UE za pełnoprawny podmiot bezpieczeństwa. Jednak to rozumowanie powinno dotyczyć również państw. Ponieważ państwa zdecydowały się przenieść część swojej władzy na poziom europejski, czyniąc Wspólnotę odpowiedzialną za problemy gospodarcze, społeczne, polityczne i środowiskowe, nie są w stanie w pełni zapewnić bezpieczeństwa w tych obszarach.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że państwa narodowe zdecydowały się na ograniczenie swojej władzy, ponieważ zdawały sobie sprawę, że nie są w stanie same przetrwać w zglobalizowanym świecie. Dlaczego więc sektor wojskowy pozostał w rękach państw narodowych? Istnieją dwa główne wyjaśnienia. Po pierwsze, kryzys gospodarczy i niedobory żywności, które nastąpiły po zakończeniu II wojny światowej, zmusiły państwa do połączenia swoich zasobów i wspólnej pracy w celu rozwiązania problemów społecznych, politycznych i gospodarczych.
Po drugie, siła militarna jest elementem definiującym państwo narodowe. Dlatego też przekazanie władzy wojskowej władzy ponadnarodowej zostało odebrane przez państwa jako utrata ich racji bytu na arenie międzynarodowej.
Podsumowując, Wspólnota Europejska od początku rozwijała się jako sui generis podmiot bezpieczeństwa, integrując wszystkie sektory bezpieczeństwa określone przez Buzana, z wyjątkiem sektora wojskowego, który pozostał w rękach państw członkowskich.

Projekt bezpieczeństwa sui generis

Europejski system bezpieczeństwa jest systemem zarządzania bezpieczeństwem. Według Maxa Webbera "zarządzanie bezpieczeństwem to coś więcej niż tylko przepakowanie tradycyjnych form zarządzania bezpieczeństwem".[32]. Jest to w istocie "signifier of change".[33]. Rozprzestrzenianie się braku bezpieczeństwa wynikające z dwóch fal globalizacji oraz rosnący poziom wzajemnych powiązań uruchomiły proces głębokich przemian, które stopniowo zmieniły charakter polityki globalnej. Erozja granic terytorialnych państw oraz kompresja czasu i przestrzeni poprzez obniżenie kosztów przepływu towarów i idei stworzyły podatny grunt dla pojawienia się nowych zagrożeń (pandemii, terroryzmu, przestępczości międzynarodowej itp.) oraz nowych czynników braku bezpieczeństwa (sieci terrorystyczne, hakerzy, wirusy biologiczne itp.) Ponieważ te nowe wyzwania mają charakter transnarodowy i są nieprzewidywalne, państwa same nie mają możliwości i środków obrony i popadają w stan permanentnego niepokoju. Dlatego też, próbując zniwelować swoją wrażliwość i zwiększyć bezpieczeństwo, państwa współpracują i koordynują swoje działania, co skutkuje powstaniem systemu ładu międzynarodowego. W systemie rządzenia państwa nie są jedynymi podmiotami zaangażowanymi w proces decyzyjny. Współpracują one z podmiotami niepaństwowymi, w tym think tankami, interesariuszami, organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorstwami, które aktywnie angażują się w "konsolidację zbiorowej definicji interesu i zagrożenia".[34].

Europejski system bezpieczeństwa jest najlepszym istniejącym przykładem zarządzania bezpieczeństwem.
Nie jest ona "ani systemem politycznym, ani organizacją międzynarodową, lecz czymś pomiędzy".[35]. Decyzje są wynikiem systemu podejmowania decyzji typu governance, który jest wielopłaszczyznowy, wielopodmiotowy, wielometodowy i wielopoziomowy[36]. Tym samym powstałe polityki nie mogą być postrzegane jako zwykły wynik procesu decyzyjnego.

Według Keukeleire'a i Delreux europejska polityka zagraniczna jest "wielopłaszczyznowa", ponieważ ma cztery oblicza, WPZiB, WPBiO, działania zewnętrzne i zewnętrzny wymiar polityk
Jest to metoda "wielostronna", ponieważ wykorzystuje się zarówno metodę międzyrządową, jak i unijną; "wielopoziomowa", ponieważ odzwierciedla połączenie i interakcję wielu poziomów zarządzania i aren politycznych. W związku z tym nie można postrzegać wynikowych polityk jako prostej sumy pozycji państw. Odzwierciedlają one złożony i nieprzewidywalny świat, w którym różne idee, agendy i interesy spotykają się i łączą w takim stopniu, że trudno jest wyizolować i rozpoznać stanowisko pojedynczego aktora. Krótko mówiąc, europejska polityka zagraniczna jest sumą wszystkich działań i decyzji politycznych, które aktorzy zewnętrzni i wewnętrzni powszechnie uznają za działania i decyzje europejskie, a zatem jest ona wynikiem europejskiego systemu rządzenia.

Westfalski charakter państw członkowskich

Według Sperlinga (2008) rozwój postwestfalskiego projektu europejskiego spowodował powstanie państw postwestfalskich, które od państw westfalskich odróżnia brak zdolności do kontroli i ochrony granic państwowych[37]. Niniejsza analiza dystansuje się od twierdzenia Sperlinga i argumentuje, że chociaż państwa członkowskie zostały głęboko dotknięte procesem integracji europejskiej, nigdy nie przekształciły się w państwa postwestfalskie, ponieważ udało im się zachować monopol siły i zdolność do kontrolowania granic państwowych. Dlatego postwestfalska ewolucja Europy zmieniła charakter systemu europejskiego z systemu skoncentrowanego na państwach na "porządek cywilny oparty na zasadach i normach", podczas gdy charakter państw członkowskich pozostał zasadniczo westfalski[38]. Można jednak twierdzić, że zmieniające się środowisko międzynarodowe, w którym pojawiły się nowe podmioty i zagrożenia, a także zmiana paradygmatu na szczeblu europejskim podważyły nie zdolność, lecz możliwości państw członkowskich w zakresie ochrony ich terytorialności. W obliczu nietradycyjnych zagrożeń, w tym ataków terrorystycznych, cybernetycznych czy użycia broni masowego rażenia, które mieszczą się w ramach tego, co Lind i Thiele nazywają czwartą generacją działań wojennych, państwom westfalskim brakuje zdolności i środków do reagowania. W dalszym ciągu reagują one przy użyciu tradycyjnych środków władzy i w ten sposób uniemożliwiają UE działanie w charakterze postwestfalskiego podmiotu bezpieczeństwa.

Empiryczne studium przypadku, w którym wyłania się konflikt między westfalską i postwestfalską naturą przestrzeni europejskiej, można znaleźć w europejskiej reakcji na kryzys migracyjny. Migracja, traktowana w narracji postwestfalskiej jako jedna z czterech wolności wspólnego rynku europejskiego, została po raz pierwszy potraktowana jako kryzys, gdy w 2015 roku ponad milion osób uciekło przed wojną w Syrii[39].
Według Jennifer Mitzen (2018) stratyfikacja postwestfalskich narracji i praktyk pierwotnie wyobrażała sobie Unię Europejską jako Homespace, czyli przestrzeń, w której granice są porowate i traktowane jako przenikalne. Podobnie, opisując narrację założycielską UE, Vincent Della Sala stwierdza, że była ona "agnostyczna terytorialnie[40]. W istocie, ojcowie założyciele od początku mieli na myśli stworzenie wspólnego obszaru bez granic wewnętrznych, "otwartego dla wszystkich krajów pragnących wziąć udział" w procesie integracji[41].
Granice zewnętrzne nie były więc stałe i mogły się zmieniać dzięki polityce rozszerzenia, która była postrzegana jako zjednoczenie między krajami wyznającymi te same zasady i wartości. Pojęcie "przestrzeni domowej" różni się od pojęcia ojczyzny, ta ostatnia jest pomyślana jako "ograniczony pojemnik zbiorowego "ja"".[42]. Mitzen argumentuje, że Traktat z Maastricht (1992), a w szczególności filar dotyczący spraw wewnętrznych i sprawiedliwości, podważył projekt postwestfalski, wzmacniając międzyrządowy charakter procesu integracji i instytucjonalizując narracje opisujące Unię bardziej jako ojczyznę niż przestrzeń życiową. W miarę zwiększania się napływu migrantów państwa członkowskie poczuły się zagrożone swoją "powłoką" i wykazały zdolność do wzmocnienia i "ochrony" swojego terytorium[43]. Przywracając kontrole graniczne, państwa członkowskie podważyły porowatość europejskiej przestrzeni życiowej i zaatakowały narrację postwestfalską. Przede wszystkim nie współpracowali ze sobą i nie dali instytucjom europejskim możliwości poradzenia sobie z tą trudną sytuacją.
Aby przynajmniej uratować strefę Schengen, Komisja Europejska podjęła proces sekurytyzacji, publikując dokument "Back to Schengen" (2016)[44]. Jednak proces sekurytyzacji, który Mitzen nazywa "terytorializacją", wprowadza neo-westfalskie narracje, które osłabiły europejskie Ja od wewnątrz. Nie musi to oznaczać, że Unia Europejska zamieniła się w Ojczyznę, choć jeśli w skali od czarnego do białego, westfalskie jest czarne, a postwestfalskie białe, to z powodu kryzysu uchodźczego UE zmieniła się z jasnej w ciemnoszarą. Ograniczona przez tę wewnętrzną siłę, reprezentowaną przez europejskie państwa członkowskie, UE była zmuszona dostosować się, stając się bardziej westfalską, aby przetrwać.

Westfalski charakter NATO

Drugą siłą westfalską, która uniemożliwia UE działanie w charakterze postwestfalskiego podmiotu bezpieczeństwa, jest Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego. NATO to przede wszystkim sojusz wojskowy. Powstała w 1949 roku jako operacyjne i wojskowe ramię Sojuszu Atlantyckiego i szybko stała się "strażnikiem" USA w czasie zimnej wojny[45] [46]. Pierwszym konkretnym krokiem w procesie integracji europejskiej było utworzenie w 1952 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS).
Można zatem powiedzieć, że te dwie wspólnoty bezpieczeństwa łączy to, że narodziły się i rozwinęły w zachodnim porządku liberalnym w historycznym kontekście zimnej wojny.
Jednak podczas gdy EWWiS miała raz na zawsze zakończyć wojnę na kontynencie europejskim za pomocą środków pokojowych, NATO zostało zaprojektowane do prowadzenia nowej wojny. Według Sperlinga "istnieją dwie konkurujące i nakładające się na siebie formy zarządzania bezpieczeństwem europejskim: postwestfalska wspólnota bezpieczeństwa zinstytucjonalizowana w UE; układ zbiorowej obrony będący podstawą westfalskiej wspólnoty bezpieczeństwa zinstytucjonalizowanej w NATO"[47]. Ważnym czynnikiem jest fakt, że większość członków NATO to także kraje UE.

Istnienie NATO w ramach Unii Europejskiej ujawnia złożoność europejskiego zarządzania bezpieczeństwem i potwierdza to, co zostało już powiedziane powyżej na temat westfalskiego charakteru europejskich państw członkowskich. Samo istnienie NATO świadczy więc o tym, że poza procesem integracji europejskiej przestrzeń paneuropejska pozostała w przeważającej mierze westfalska.

W czasie ideologicznego konfliktu między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim mandat NATO skupiał się przede wszystkim na obronie i odstraszaniu. Kiedy skończyła się zimna wojna, NATO musiało wymyślić się na nowo i dostosować. Jak przekonuje Thierry Tardy, NATO przeszło zarówno kryzys egzystencjalny, jak i kryzys zarządzania. Kryzys egzystencjalny, ponieważ wraz z rozpadem ZSRR NATO straciło swój cel, jakim była obrona Zachodu przed postrzeganym zagrożeniem zewnętrznym. kryzys zarządzania, ponieważ jego podstawowe narracje i praktyki, które obracały się wokół obrony i odstraszania, nie miały racji bytu w warunkach pozimnowojennych[48].
NATO wprowadziło bowiem do swojej agendy paradygmat zarządzania kryzysowego i budowania zdolności oraz przyjęło wieloaspektowy charakter, charakteryzujący się współistnieniem strażaka (siły zarządzania kryzysowego), sąsiada (obrońca demokratycznego dyskursu pokojowego) i lidera seminarium (strażnik partnerstwa transatlantyckiego), a także śpiącego strażnika[49].
Jednak, jak pokazuje Charlotte Wagnsson, NATO pozostało "zaskakująco konserwatywne w kontekście europejskim"[50]. Na przykład jego traktat pozostał niezmieniony, a "zasadnicze cechy NATO jako sojuszu zostały utrzymane", w tym mechanizm zbiorowej obrony ustanowiony w art. 5[51] [52]. Tak więc, choć prawdą jest, że "NATO ma ambicje i widzi siebie jako coś więcej" niż tradycyjny sojusz wojskowy, faktem jest, że jego "ja" nie zdołało wyjść poza Westfalię i pozostało głęboko zakorzenione w obronie i odstraszaniu[53]. Kryzys ukraiński (2014) potwierdza tę perspektywę, gdyż utorował drogę procesowi "powrotu do podstaw", w ramach którego NATO ponownie uruchomiło swój mandat zorientowany na obronę. Fakt, że podstawy są wciąż takie same, miał kluczowe znaczenie dla nowej zmiany paradygmatu. Jeśli przed aneksją Krymu głównym problemem był brak spójności wewnątrz organizacji, to powrót agresywnej Rosji i naruszenie integralności terytorialnej sąsiedniego państwa dało NATO zarówno cel, jak i legitymację do odbudowy swojej tożsamości[54]. Ostatnie wydarzenia pokazały, jak powrót do korzeni NATO zmusił Unię Europejską do dostosowania się i zdystansowania od projektu postwestfalskiego. Poprzez zatwierdzenie Kompasu Strategicznego, Unia Europejska,
 Unia Europejska wzmacnia swoją politykę bezpieczeństwa i obrony jako "uzupełnienie NATO".[55]. Wydaje się, że UE zapomniała o swojej narracji założycielskiej i wymazała swój projekt bezpieczeństwa, charakteryzujący się rozwiązywaniem konfliktów poprzez pokojowe i bezprecedensowe "wysiłki twórcze".[56]. W swojej nowej narracji przepisuje swoją przeszłość zapewniając, że NATO jest i "pozostaje fundamentem zbiorowej obrony swoich członków".[57]. Jak to możliwe, skoro fundamenty NATO i UE były kiedyś nie tylko odrębne, ale i zorientowane w różnych kierunkach? Można zatem twierdzić, że o ile epoka pozimnowojenna była świadkiem konwergencji tych dwóch fundamentów, to odrodzenie Rosji sprowadziło NATO i UE do ciemniejszej, bardziej westfalskiej szarości.

Wobec zagrożeń westfalskich

Trzecią i ostatnią siłę westfalską można odnaleźć, analizując spektrum tradycyjnych zagrożeń, które nadal wpływają na stabilność porządku europejskiego. Analiza ta skupi się na dwóch tradycyjnych zagrożeniach, przed którymi stoi obecnie UE: powrocie agresywnej polityki Rosji, która zaatakowała europejskie "ja" od zewnątrz, oraz rosnących nastrojach neonacjonalistycznych, które za pośrednictwem partii populistycznych podważają od wewnątrz narrację postwestfalską.

W pierwszej kwestii Viktoria Akchurina i Vincent Della Sala twierdzą, że sprzeczne narracje i praktyki promowane przez UE z jednej strony i Rosję z drugiej wywołały "zasadniczo ontologiczny dylemat bezpieczeństwa"[58]. Ich zdaniem "unijna narracja postterytorialna i postsuwerennościowa była sposobem na zdystansowanie się od swoich państw członkowskich, ale czyniąc to, zdystansowała się również od narracji założycielskiej Rosji, zakorzenionej w historii i grubych formach przynależności."[59] W europejskiej przestrzeni wewnętrznej granice były pojmowane jako zwykłe instrumenty administracyjne, pozbawione symbolicznego odniesienia do tożsamości narodowej. W przeciwieństwie do tego, w świecie rosyjskim granice wyznaczane są "tam, gdzie mieszkają [rosyjscy] ludzie", a "rosyjskość", czyli całość biologicznych, etnicznych, historycznych i narodowych składników narodu rosyjskiego, odgrywa główną rolę w określeniu, co wchodzi w skład Jaźni, a co jest z niej wyłączone[60]. Te dwie tożsamości walczą o współistnienie, ponieważ ich sprzeczne narracje sprawiają, że postrzegają inność jako egzystencjalne zagrożenie. Na przykład, podczas gdy w narracji UE rozszerzenie na wschód jest procesem pokojowego zjednoczenia pomiędzy krajami, które podzielają te same liberalne wartości i zasady oraz są skłonne zaakceptować acquis communautaire, Rosja postrzega je jako inwazję na swoją strefę wpływów. Podobnie rosyjska inwazja na Ukrainę, która w narracji rosyjskiej jest postrzegana jako próba ponownego zjednoczenia "wyobrażonej przestrzeni politycznej", przez UE jest postrzegana jako "wojna Rosji z agresją".[61] [62]. Wyrzeczenie się wojny jako dopuszczalnego środka rozwiązywania konfliktów międzynarodowych i próba wyjścia poza Westfalię uczyniły z UE potęgę cywilną, nieprzygotowaną i podatną na powrót wojny na kontynent[63]. Według Tardy'ego "zagrożenia takie jak ze strony Rosji czy ISIS pokazują, jak bardzo centralna musi być postawa militarna; jak odstraszanie, czyli przymus, jest niezbędne do zachowania stabilności" i jak kluczowa pozostaje rola militarna NATO w porządku światowym[64]. Jest to również powód, dla którego UE dostosowuje się i przekształca, odchodząc od projektu postwestfalskiego i coraz bardziej upodabniając się do NATO.

W odniesieniu do drugiego zagrożenia poruszanego w niniejszej analizie, konieczne jest zrozumienie, po pierwsze, dlaczego populizm jest tradycyjnym zagrożeniem, a po drugie, w jaki sposób może zagrozić postwestfalskiemu projektowi europejskiemu. Populizm jest tradycyjnym zagrożeniem, ponieważ kanalizuje nastroje neonacjonalistyczne, które nawołują do wzmocnienia granic i waloryzacji wymiaru narodowego. Według ojców założycieli, zwłaszcza autorów Manifestu z Ventotene, ale także Monneta i Schumana, Adenauera i Spaaka, nacjonalizm sam w sobie stanowi stałe zagrożenie dla pokoju międzynarodowego. Ruch populistyczny "oparty na rasizmie, ksenofobii i nacjonalizmie" ma na celu przywrócenie ideologii i dyskursu, który dominował w westfalskim porządku państwowym[65]. To, że wzrost znaczenia partii populistycznych ma negatywny wpływ na ewolucję narracji postwestfalskiej, pokazał Brexit. Populizm powoduje fragmentację w UE, wzmacnia rządy krajowe i podważa pracę instytucji europejskich. Wreszcie, populizm jest jedną z sił, które podczas kryzysu migracyjnego działały na rzecz "nieskoordynowanego przywrócenia kontroli na granicach krajowych" przez niektóre państwa członkowskie, wykluczając UE z działania jako podmiot bezpieczeństwa[66].

Powrót do podstaw: nowy impuls dla procesu integracji

Od czasu opublikowania 21 marca 2022 r. europejskiego kompasu strategicznego Unia Europejska zaczęła "podnosić swoją postawę geopolityczną", zapowiadając znaczny wzrost wydatków na obronę i rozwój zdolności szybkiego rozmieszczania UE do 2025 r.[67]. Perspektywa strategiczna oferowana przez Kompas nie wzmacnia jednak strategicznej autonomii Unii i nie zachowuje postwestfalskiego rdzenia europejskiej polityki zagranicznej. Jak zauważył Riccardo Perissich, trudno mówić o strategicznej autonomii i wiarygodności, jeśli Unia Europejska nadal traktuje NATO nie jako partnera wśród innych, ale jako "rodzaj 'najlepszego przyjaciela' wśród przyjaciół".[68]. Dokument nie określa relacji między UE a NATO, sugerując, że nic się nie zmienia i że NATO pozostaje "głównym filarem" obrony dla większości państw europejskich. Na przykład siły szybkiego reagowania, w skład których wchodzą m.in.
Liczące 5 tys. osób siły, dalekie od przyznania UE strategicznej autonomii, nie mają zastąpić NATO ani zintegrować narodowych zdolności i kompetencji obronnych państw członkowskich. Potwierdza raczej znaczenie NATO w ramach europejskiego ładu bezpieczeństwa. Co więcej, geopolityczny język, którym UE jest zdecydowana posługiwać się wobec innych aktorów międzynarodowych, sojusze, które zawarła ze swoimi "partnerami", większy nacisk na obronę i odstraszanie, kilka słów poświęconych w dokumencie wyzwaniom środowiskowym i społecznym w przeciwieństwie do wyzwań militarnych, a wreszcie nacisk na potrzebę większych inwestycji państw członkowskich we własne bezpieczeństwo i obronę, spychają unijny projekt bezpieczeństwa z powrotem do westfalskiej czerni.

Jeśli "Kompas strategiczny" nie jest sposobem na wzmocnienie zdolności UE do działania jako pełnoprawny podmiot bezpieczeństwa, jakie są alternatywy? Jedną z ciekawych opcji, mocno wspieraną przez federalistów, a ostatnio przez prezydenta Francji Macrona, jest utworzenie "prawdziwej armii europejskiej", zgodnie z koncepcją ojców założycieli zawartą w traktacie EDC[69]. W 2015 roku podobny apel o utworzenie europejskiej armii wystosował ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker, ówczesna minister obrony Niemiec Ursula von der Leyen, a następnie kanclerz Merkel[70].
Ursula von der Leyen twierdzi, że "nasza przyszłość jako Europejczyków będzie w pewnym momencie związana z europejską armią".[71]. Pod rządami administracji Trumpa, gdy sojusz transatlantycki cierpiał z powodu wyłącznego multilateralizmu USA, państwa europejskie zaczęły poważnie rozważać możliwość zaangażowania się w ponadnarodową integrację wojskową. Nacisk na zwiększenie ich niezależnych zdolności bezpieczeństwa" zanikł gwałtownie, gdy Biden został prezydentem, a Rosja zajęła bardziej agresywne stanowisko wobec Zachodu[72].
Sojusz transatlantycki ponownie stał się silniejszy dzięki zaangażowaniu prezydenta Bidena w integracyjny multilateralizm z jednej strony i rosyjskiemu zagrożeniu dla europejskiego bezpieczeństwa zbiorowego z drugiej. Chociaż UE stoi w obliczu wielu trudności, jeśli zdecyduje się na podjęcie projektu tej wielkości, w tym wysokiego poziomu fragmentacji, konieczności wzmocnienia europejskiego budżetu obronnego, silnego poparcia społecznego i rozwoju europejskiej kultury strategicznej, idea armii europejskiej ma również kilka pozytywnych aspektów i rezultatów.

Ze względu na wysoki poziom rozdrobnienia, konieczność wzmocnienia europejskiego budżetu obronnego, silne poparcie społeczne oraz rozwój europejskiej kultury strategicznej, idea armii europejskiej ma również kilka pozytywnych aspektów i rezultatów. Po pierwsze, zwiększy niezależność Europy od NATO i partnera amerykańskiego poprzez restrukturyzację i rebalansowanie sojuszu transatlantyckiego. Sojusz transatlantycki zostanie wzmocniony, ponieważ do USA dołączy i będzie je wspierać wiarygodny partner europejski. Po drugie, integracja zdolności i zasobów wojskowych, stworzenie wspólnego budżetu obronnego i wspólnej armii pod naczelnym dowództwem UE zobowiąże państwa członkowskie do koordynacji działań w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony. Tracąc monopol siły i zdolność do kontrolowania granic państwowych, państwa prawdopodobnie staną się bardziej postwestfalskie. Bezpieczeństwo każdego państwa członkowskiego zostanie wzmocnione przez skuteczniejszy i lepiej przygotowany aparat wojskowy, a cały szereg wyzwań, którym nie można sprostać w oderwaniu od siebie, będzie rozwiązywany wspólnym wysiłkiem państw członkowskich. Zgodnie z metodą wspólnotową Jeana Monneta, armia europejska będzie wynikiem stopniowego procesu integracji ponadnarodowej. Zaczynając od dołu, od integracji przemysłu cywilnego i wojskowego, proces ten będzie stopniowo prowadził do powstania nowej Wspólnoty i zastąpienia narodowych sił zbrojnych wspólną armią europejską. Chociaż opcja wspólnej armii europejskiej jest silnie popierana przez wielu polityków i naukowców i ma potencjał do wyeliminowania jednej z sił westfalskich, które hamują UE w dziedzinie bezpieczeństwa, nie jest jasne, czy UE będzie w stanie działać jako globalny gracz w postwestfalskim bezpieczeństwie. Po pierwsze dlatego, że inne siły westfalskie nadal wywierają presję na UE. Po drugie, UE może potencjalnie sama stać się podmiotem westfalskim. W tym drugim przypadku siła stabilizująca, którą UE była w stanie wywierać na arenie międzynarodowej poprzez swoją politykę soft power, zostanie zastąpiona silnym i potężnym europejskim państwem narodowym mówiącym językiem geopolityki w nowym Hobbesowskim świecie.

Alternatywną opcją popieraną w tym artykule jest rozwój Unii Europejskiej, która nauczy się mówić językiem dyplomacji głośno i wyraźnie. Utworzenie wspólnej armii europejskiej może być pośrednim, funkcjonalistycznym krokiem w procesie integracji, ale nie powinno stać się celem ostatecznym, którym jest likwidacja wszystkich armii stałych i rozwój międzynarodowej wspólnoty bezpieczeństwa. W tej perspektywie wspólna armia europejska jest funkcjonalna w trzech aspektach. Po pierwsze, może zlikwidować dziedzictwo paradygmatu westfalskiego w Unii Europejskiej, wprowadzając państwa westfalskie definitywnie w ponowoczesność. Po drugie, może zredefiniować partnerstwo transatlantyckie w taki sposób, że NATO, pojmowane jako operacyjne i wojskowe ramię Sojuszu, nie będzie już potrzebne i zostanie przekształcone w techniczne międzynarodowe forum dyskusji i debaty. Po trzecie, armia europejska mogłaby funkcjonować jako jeden z instrumentów zachowania i obrony postwestfalskiej Europy przed tradycyjnymi zagrożeniami westfalskimi, gdy zagrożenia te są aktami agresji militarnej.
Jednocześnie jednak europejskie wojsko może odegrać jedynie niewielką rolę w walce z tą westfalską trzecią siłą. Dyplomacja i resilience, jako inne instrumenty soft power, są w tym celu znacznie skuteczniejsze. Brakuje europejskiego planu strategicznego, który miałby duże ambicje i wolę polityczną oraz byłby motorem zmian. Jak przekonywał Paolo Emilio Taviani, włoski podsekretarz stanu ds. zagranicznych, w 1952 r. na międzynarodowej konferencji zorganizowanej przez Izbę Handlową w Genui, poświęconej problemom gospodarczym federacji europejskiej, "aby zbudować zjednoczoną Europę, potrzebna jest silna wola polityczna"[73].

"Każdy z nas pracując w swojej dziedzinie, przy swoich zadaniach, dążąc do tego samego celu, zdobędzie zasługę budowania przyszłości przyszłych pokoleń: dla pokoju z bezpieczeństwem, dla wolności z godnością, dla trwałego postępu społecznego".[74].

Wniosek

"Szczątkowe utrzymywanie się westfalskiej normy suwerenności" w przestrzeni paneuropejskiej, gdzie rozwinął się postwestfalski projekt europejski, "jest trwałą przeszkodą w osiąganiu wyników w zakresie bezpieczeństwa opartego na współpracy, niezależnie od tego, czy są one szeroko, czy wąsko rozumiane".[75] Jak wykazaliśmy w niniejszym opracowaniu, bezprecedensowy skok, jakiego dokonały państwa europejskie po II wojnie światowej, tworząc postwestfalską wspólnotę bezpieczeństwa, został zniszczony przez proces adaptacji, ograniczony przez wrogie środowisko i kilka wewnętrznych sprzeczności. UE nie była w stanie obronić wyjątkowości swojej tożsamości. Nie podjęła ona "twórczych wysiłków proporcjonalnych do grożących jej niebezpieczeństw". Nie udało się również zachować pokoju. Takie są przyczyny ontologicznej niepewności Europy, którą może rozwiązać jedynie powrót do korzeni lub nowy zwrot historyczny. Wysiłek twórczy, który dziś może być również krytykowany jako utopijny, ale który w przyszłości zostałby nazwany sui generis.

[1] Unia Europejska, "Deklaracja Schumana", (maj 1950).

[2] Richard E. Baldwin, "Sequencing and Depth of Regional Economic Integration: Lessons for the Americas from Europe", (World Economy, 2008), Vol. 31, No. 1, s. 6.

[3] Emil Kirchner i James Sperling, "EU security governance", (Manchester: Manchester University Press, 2014), s. 1.

[4] Andrew Cottey, "Security in 21st century Europe", (Houndmills: Palgrave Macmillan, 2013), s. 13.

[5] Henry Kissinger, "World Order", (New York: Penguin Books, 2014), s. 26.

[6] Robert H. Jackson, Georg Sørensen i Bozzo, L., "Relazioni internazionali", (Milano: Egea, 2018), s. 16-17.

[7] Tamże, s. 32.

[8] Maria Grazia Melchionni, "Europa unita, sogno dei saggi", (Venezia: Marsilio, 2021), s. 38.

[9] Immanuel Kant i Roberto Bordiga, "Per la pace perpetua" (Feltrinelli Editore, 2013), s. 47.

[10] Ben Rosamond, "Teorie integracji europejskiej". (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2010), s. 21.

[11] Richard Falk, "Revisiting Westphalia, Discovering Post-Westphalia", (Springer, 2002), Vol. 6, No 4, s. 312.

[12] Giuliana Laschi, "Storia dell'integrazione europea", (Firenze: Le Monnier Università, 2021), s. 13.

[13] Unia Europejska, "Deklaracja Schumana", (maj 1950).

[14] Maria Grazia Melchionni, "Europa unita, sogno dei saggi", (Venezia: Marsilio, 2021), s. 233.

[15] "Resources for the Fouchet Plans - Historical Events in the European Integration Process (1945-2014)", (strona internetowa CVCE).

[16] Andrew Moravcsik, "De Gaulle between the Grain and the Greatness: The Political Economy of French EC Policy, 1958-1970″, (Journal of Cold War Studies, 2000), Vol. 2, No 3, s. 8.

[17] Roger Massip, "De Gaulle i Europa", (Paris: Flammarion, 1963), s. 147.

[18] Berstein w Andrew Moravcsik, "De Gaulle between Grit and Grandeur: The Political Economy of French EC Policy, 1958-1970″, (Journal of Cold War Studies, 2000), Vol. 2, No 3, s. 11.

[19] "Resources for the Fouchet Plans - Historical Events in the European Integration Process (1945-2014)", (strona internetowa CVCE).

[20] Giuliana Laschi, "Storia dell'integrazione europea", (Firenze: Le Monnier Università, 2021), s. 81.

[21] Hungdah SU, "Jean Monnet's Grand Design for Europe and its Criticism", (Journal of European Integration History, 2009), Vol. 15, No 2, s. 42.

[22] Stephen Keukeleire i Tom Delreux, "The Foreign Policy of the European Union", (3rd edition, Bloomsbury, 2022), s. 168.

[23] "Deklaracja 14", (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2016), C_2016202EN.01034301.xml., eur-lex.europa.eu.

[24] "St. Malo Franco-British Declaration", (CVCE.EU, 1998), www.cvce.eu.

[25] "Klauzula wzajemnej obrony", (art. 42.7 TUE).

[26] Spyros Economides i James Sperling, "EU Security Strategies: Extending the EU System of Security Governance", (Milton: Taylor and Francis, 2017); "European Security Strategy: A Secure Europe in a Better World"," Council of the European Union, 2009, at https://www.consilium.europa.eu/media/30823/qc7809568enc.pdf).

[27] "Shared Vision, Common Action: A Stronger Europe A Comprehensive Strategy for the European Union's Foreign and Security Policy", (2016).

[28] Maciej Stepka, "Identifying Security Logics in the EU Policy Discourse: the 'migration crisis' and the EU", (S.L.: Springer Nature, 2022), s. 19.

[29] "Resources for composition - European organisations", (strona internetowa CVCE)

[30] EUR-Lex, "Accession criteria (Copenhagen criteria)" - (EN - EUR-Lex, eur-lex.europa.eu).

[31] "Program działań (EWWiS, Euratom, EWG) na rzecz środowiska, 1973-1976", (Europa.eu., CORDIS | Komisja Europejska, 2022).

[32] James Sperling, "Handbook of governance and security", (Cheltenham: Edward Elgar, 2014), s. 43.

[33] Levi-Faur w James Sperling, "Handbook of governance and security" , (Cheltenham: Edward Elgar, 2014), s. 35.

[34] Tamże, s. 25.

[35] Ben Rosamond, "Teorie integracji europejskiej". (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2010), s. 110.

[36] Stephen Keukeleire i Tom Delreux, "The Foreign Policy of the European Union", (3rd edition. Bloomsbury, 2022).

[37] Emil Kirchner i James Sperling, "EU security governance", (Manchester: Manchester University Press, 2014), s. 3.

[38] Ibidem.

[39] Giuliana Laschi, "Storia dell'integrazione europea", (Firenze: Le Monnier Università, 2021), s. 195.

[40] Vincent Della Sala, "Narrating Europe: the EU's ontological security dilemma", (European Security, 2018), Vol. 27, No 3, s. 270.

[41] Unia Europejska, "Deklaracja Schumana", (maj 1950).

[42] Jennifer Mitzen, 2018) "Feeling at Home in Europe: Migration, Ontological Security and the Political Psychology of EU Borders" , vol. 39, nr 6, s. 1376.

[43] Herz w Emil Kirchner i James Sperling, "EU security governance", (Manchester: Manchester University Press, 2014), s. 3.

[44] Michela Ceccorulli, "Back to Schengen: the collective securitisation of the EU free-border area", (West European Politics, 2018), Vol. 42, No. 2, s. 314.

[45] Charlotte Wagnsson, "Rola NATO w debacie nad koncepcją strategiczną: strażnik, strażak, sąsiad czy lider seminarium? " (Cooperation and Conflict, 2011), Vol. 46, No. 4, s. 482.

[46] Cottey w James Sperling, "Handbook of governance and security", (Cheltenham: Edward Elgar, 2014), s. 214.

[47] Charlotte Wagnsson, James Sperling i Jan Hallenberg, "European security governance: the European Union in a Westphalian world", (London: Routledge, 2013), s. 13.

[48] Wykład dr Thierry Tardy "Podejście NATO do operacji pokojowych i budowania pokoju".

[49] Charlotte Wagnsson, "Rola NATO w debacie nad koncepcją strategiczną: strażnik, strażak, sąsiad czy lider seminarium? " (Cooperation and Conflict, 2011), Vol. 46, No. 4, s. 285.

[50] Tamże, s. 484.

[51] Cottey w James Sperling, "Handbook of governance and security", (Cheltenham: Edward Elgar, 2014), s. 214.

[52] "The North Atlantic Treaty", (NATO, 1949).

[53] Helene Sjursen, "O tożsamości NATO. (Sprawy Międzynarodowe, 2004), vol. 80, nr 4, s. 8.

[54] Wykład dr Thierry Tardy "Podejście NATO do operacji pokojowych i budowania pokoju".

[55] Kompas Strategiczny (2022).

[56] Unia Europejska, "Deklaracja Schumana", (maj 1950).

[57] Kompas Strategiczny (2022).

[58] Viktoria Akchurina i Vincent Della Sala, "Russia, Europe and the Ontological Security Dilemma: Narrating the Emerging Eurasian Space" , (Europe-Asia Studies, 2018), Vol. 70, No. 10, s. 1639.

[59] Tamże, s. 1941.

[60] Ibidem.

[61] Tamże, s. 1646.

[62] Kompas strategiczny (2022), s. 14.

[63] Emil Kirchner i James Sperling, "EU security governance", (Manchester: Manchester University Press, 2014), s. 3.

[64] Thierry Tardy, "Les risques d'inadaptation de l'OTAN", (European Security, 2020), Vol. 30, No 1, s. 32.

[65] Brent J. Steele i Alexandra Homolar, "Ontological insecurities and the politics of contemporary populism" , (Cambridge Review of International Affairs, 2019), vol. 32, nr 3, s. 215.

[66] Michela Ceccorulli, "Back to Schengen: the collective securitisation of the EU free-border area", (West European Politics, 2018), Vol. 42, No. 2, s. 311.

[67] Kompas strategiczny (2022), s. 6.

[68] Riccardo Perissich, "Europe's Strategic Compass: Merits and Shortcomings", (Istituto Affari Internazionali, 2021), Vol. 21, No 2532-6570, s. 2.

[69] BBC, "France's Macron pushes for 'true European army'" , (BBC News, 2018).

[70] Sandro Knezović i Marco Esteves Lopes, "The European army concept - an end-goal or a wake- up call for European security and defence? ", (Eastern Journal of European Studies, 2020), vol. 11, nr 2, s. 345-346.

[71] Dave Keating, "Juncker calls for an EU army", (POLITICO, 2015).

[72] Maxwell Zhu, "Obstacles to Macron's "Real European Army"", (Harvard Political Review, 2020).

[73] "Discorso di Paolo Emilio Taviani (Genova, 13 Settembre 1952)", (CVCE, 2012).

[74] Ibidem.

[75] Emil Kirchner i James Sperling, "EU security governance", (Manchester: Manchester University Press, 2014), s. 8.